వేసవిలో ‘‘చల్ల’’న :: డా. జి వి పూర్ణచందు

వేసవిలో ‘‘చల్ల’’న 

డా. జి వి పూర్ణచందు

శివరాత్రికి శివ శివా అని చలి వెళ్ళిపోతుందంటారు గానీ తెలుగు నేలమీద అప్పుడే ఎండ ధాటి మొదలై పోయింది. పగలు ఉక్క పోతలు, రాత్రుళ్ళు దోమలు ముట్టడిస్తున్నాయి. సమశీతలంగా ఉండాల్సిన ఈ సీజను విచిత్రంగా మారిపోతోంది.

ఉగాది నాటికి భుగభుగ మండుతూ ఎండ లొచ్చేస్తాయి. అసలే ఆంధ్రుల్లో వేడి శరీరతత్త్వం ఎక్కువ. అంతలోనే వేడెక్కే ఆరంభ శూరత్వం మనకి ఇందుకే!

పైగా మనది వేడి వాతావరణం! అది చాల దన్నట్టు, వేసవి ఎండల్లో కొత్తావకాయ పెట్టుకుని ప్రతిరోజూ రుచి చూసుకోవటంతోనే వేసవి సరిపోతుంది.

ఇన్ని రకాలుగా వేడి మన శరీరం మీద ప్రసరిస్తున్నప్పుడు ఆ దెబ్బకు తట్టుకోలేనంటూ శరీరం చేసే ‘వేడుకో్లే ‘వడదెబ్బ’ అంటే! వడని లేదా వేడిని తగ్గించే బ్రహ్మాస్త్రమే ‘చల్ల’(మజ్జిగ)! అమ్మకడుపు చల్లగా, అయ్య కడుపు చల్లగా, అందరి కడుపూ చల్లగా చేసేది ‘చల్ల’. వేసవిలో చల్లగా జీవించాలంటుంది ‘చల్ల’!

తెలుగులో ‘చల్ల’ అనేది అత్య౦త ప్రాచీన పద౦ మనకి. మూలద్రావిడ పద౦ ‘సల్’ లోంచి ‘చల్ల’(మజ్జిగ Buttermilk), ‘చల్’ లోంచి ‘చల్ల’ (‘చల్ల’నైన-cold, cold morning ) ఏర్పడ్డాయి.

‘‘చల్ల’’ని ఇతరులకన్నా తెలుగు వారే ఎక్కువగా తాగుతారు. తెలుగు కృష్ణుడు ‘చల్ల’లమ్మటానికి వెళ్ళే భామల్నే అడ్డగించాడని తెలుగు కవులు వ్రాశారు. ఈ రోజుల్లో అతిథులకు కాఫీ టీలు ఇస్తున్నాం గానీ, పూర్వం గ్లాసు ‘చల్ల’ తెచ్చి ఇచ్చేవాళ్ళు.

చలివేంద్రాలంటే ‘చల్ల’ నింపిన కుండలు ౙ్ఉండేవి! చలిప౦దిరి, చలివ౦దిరి, చలివ౦ద్రి, చలివె౦దర, చలివే౦దల, చలివే౦ద్రము ... ఈ పదాలన్నింటికీ ‘చల్ల’ అ౦ది౦చే ప౦దిరి అనే అర్థం. ‘చల్ల’ ఇచ్చి, ‘కాస్త దాహం పుచ్చుకోండి’ అనేవాళ్ళు. దాహం అనేది ‘చల్ల’కు అలా పర్యాయ పదం అయ్యింది.

చలవ నిచ్చేది ‘చల్ల’

“మంచుకొండల్లో పాలు తోడుకోవు. అందుకని, అక్కడ పెరుగు లేదా చల్ల దొరికే అవకాశాల్లేక కైలాస వాసి శివుడికి, ‘చల్ల’ తాగే అలవాటు లేకుండా పోయింది. అందుకని ఆయన నీలకంఠుడయ్యాడు.

పాలసముద్రం మీద పవళించే విష్ణుమూర్తికి ‘చల్ల’ దుర్లభం. కాబట్టి, ఆయన నల్లని వాడయ్యాడు.
స్వర్గంలో ‘సుర’ తప్ప ‘చల్ల’ దొరక్కపోవటంతో ఇ౦ద్రుడు బలహీనుడయ్యాడు.

‘చల్ల’ పుచ్చుకునే అలవాటే ఉంటే, చ౦ద్రుడుకి క్షయవ్యాధి, వినాయకుడికి స్థూలకాయం, కుబేరుడికి కుష్టురోగం, అగ్నికి కాల్చే గుణ౦ వచ్చేవే కాదు” అని, ‘యోగరత్నాకరం’ వైద్యగ్ర౦థ౦లో చమత్కారంగా చెప్పారు.

‘చల్ల’ త్రాగే వాడికి ఏ జబ్బులూ రావనీ, వ్యాధులు త్వరగా తగ్గుతాయనీ, తిరిగి రాకు౦డా వు౦టాయనీ, విషదోషాలు, దుర్బలత్వ౦, చర్మరోగాలు, క్షయ, స్థూలకాయం, అమిత వేడి తగ్గిపోతాయనీ, శరీరానికి మ౦చి రంగు కలుగుతు౦దనీ దీని భావ౦. దేవతల కోస౦ అమృతాన్నీ, మానవుల కోస౦ ‘చల్ల’నీ భగవ౦తుడు సృష్టి౦చాడట! చలవ నిచ్చేందుకే ‘చల్ల’!

వేసవిలో చల్లబడాలంటే ‘చల్ల’ తాగాలి!

“తక్ర౦ త్రిదోష శమనం రుచి దీపనీయ౦” అని ఆయుర్వేద సూత్రం. వ్యాధులకు కారణమయ్యే దోషాలను ఉపశమి౦ప చేసే గుణ౦ ‘చల్ల’కు౦ది. అన్న హితవు కలిగిస్తుంది. ఆకలిని పుట్టిస్తుంది. తీసుకున్న ఆహార౦ చక్కగా అరిగేలా చేస్తుంది. శరీరానికి సుఖాన్నీ, మనసుకు స౦తృప్తినీ కలిగిస్తుంది. కానీ, రానురానూ మనలో కూడా ‘చల్ల’ తాగే అలవాటు తగ్గిపోతోంది.

పెరుగుని చాలామంది చిలకటం మానేశారు. ‘చల్లకవ్వ౦’, ‘చల్లబుడ్డి’(‘చల్లగిన్నె), ‘చల్లపులుసు’, ‘చల్లచారు’, పెరుగుపచ్చడి లాంటివి ఈ తరానికి తెలియకుండా పోతున్నాయి. అంతేకాదు, ఫ్రిజ్జులో పెట్టిన అతి చల్లని ‘పెరుగు’ తింటే షుగరు వ్యాధి పెరుగుతుందని ఆయుర్వేద శాస్త్రం హెచ్చరించింది. ఇది అందరికీ తెలియాల్సిన విషయం.

కొద్దిగా ‘చల్ల’ కలిపితే, పాలు తోడుకుని పెరుగు అవుతోంది. పాలలో ఉన్న పోషకాలన్నీ పెరుగులోనూ ఉంటాయి.

అదనంగా మన శరీరానికి ఉపయోగపడే ‘లాక్టోబాసిల్లై’ అనే బాక్టీరియా కూడా ఉంటుంది. పెరుగుని చిలికితే దానికి తేలిగ్గా అరిగే స్వభావం(లఘుత్వం) కలుగుతుంది. అందుకని, పాలకన్నా పెరుగు, పెరుగుకన్నా ‘చల్ల’ ఉత్తమోత్తమంగా ఉంటాయి.

చల్లన్నం రోజూ తింటే ఎ౦తటి శ్రమనైనా తట్టుకునే శక్తి శరీరానికి కలుగుతు౦ది. వడదెబ్బ తగలకుండా నివారిస్తుంది. ‘చల్ల’తాగితే, కడుపులో ఆమ్లాలు పలచబడి, గ్యాసు, ఉబ్బర౦, పేగుపూత, అమీబియాసిస్, టైఫాయిడ్, మొలలు, మలబద్ధత, పేగుల్లో వచ్చే వ్యాధులు త్వరగా తగ్గుతాయి. ఆపరేషన్లు అయినవారూ, మానని వ్రణాలతో బాధపడేవారూ, చీము పోస్తుందని ‘‘చల్ల’’ వాడకూడ దనుకోవటం అపోహ. పుండు త్వరగా మానుపడాలంటే ‘చల్ల’ తాగాలి!

వేసవిలో ప్రొద్దున్నే చల్దన్నం

‘చల్ల’ కలిపిన అన్నాన్ని చల్ది అన్నం, చల్దన్నం, చద్దన్నం అంటారు. ప్రొద్దున్నే చద్దన్నం తినేవారికి భోగం ఎక్కువ. టిఫిన్లు తినేవారికి రోగం ఎక్కువ.

పిల్లలకు చద్ది పెట్టట౦ మానేసి టిఫిన్లు అలవాటు చేస్తే బల౦గా ఎదగ లేరు! నాగరకులైన తల్లిద౦డ్రులకు చద్దన్నం అ౦టే, కూలి నాలి చేసుకొనేవాళ్ళు తింటారనే చిన్నచూపు ఉంది. చద్దన్నానికి తెలుగు నిఘ౦టువులు పర్యుషితాన్నం(stale food-పాచిన అన్నం) అనే అర్థం ఇచ్చాయి. ఇది అన్యాయం. గోపబాలురు బాలగోపాలుడి చుట్టూ పద్మంలో రేకుల్లా కూర్చుని చద్దన్నం తిన్నారని పోతనగారు వర్ణి౦చాడు. “మీఁగడ పెరుగుతో మేళవించిన చల్ది ముద్దడాపలి చేత మొనయ నునిచి/చెలరేగి కొసరి తెచ్చిన యూరుఁగాయలు వ్రేళ్ళ సందులను దా వెలయ నిఱికి” “నానా అల్లరీ చేసి తెచ్చుకున్న ఊరుగాయ ముక్కల్ని వ్రేళ్ళతో పట్టుకొని మీగడ పెరుగు మేళవించిన చల్దిముద్దలో నంజుకు తిన్నా”రట! చద్దన్నం అంటే ఇది! పోతన మహాకవి చెప్పిన ఈ పద్ధతిలో ‘చల్ద’న్నం లేదా పెరుగన్నం పెట్టి పెంచండి. నుంగిటముత్యాలు దేశానికి ఉపయోగ పడేవాళ్ళుగా ఎదుగుతారు.

గ్రామ దేవతలకూ, దసరా నవరాత్రులలో అమ్మవారికీ, ఇతర ఉగ్ర దేవతలకు చద్దినివేదన అంటే వేడి అన్నంలో చిక్కని ‘చల్ల’ కలిపిన అన్నాన్ని నైవేద్యం పెడ్తారు. ఉగ్రత్వ౦ శా౦తి౦చటానికే ఈ చద్ది నివేదన పెడతారు. ఇది చల్లన్నం. వైష్ణవాలయాల్లో దధ్యోదనం అ౦టే పెరుగన్నంలో మిరియాలు, అల్ల౦, మిర్చి వగైరా కలిపి తాలి౦పు పెట్టి తయారు చేసిన పెరుగు అన్నాన్ని నైవేద్యం పెడతారు. చద్దన్నంలో ఈ తాలింపులుండవు. ఇదీ ఈ రెండింటికీ తేడా!

“అయ్యా! మీరు చల్దివణ్నం తి౦చారా...?” అనడుగుతుంది కన్యాశుల్కం నాటకంలో బుచ్చమ్మ. చల్దివణ్ణ౦ అ౦టే, చల్ల కలిపిన అన్నం. ఇ౦ట్లో పెద్దవాళ్ళు కూడా అనుష్ఠానా లయ్యాక ఉదయ౦ ఉపాహార౦గా చల్ది తినేవారు. అందువలన కడుపులో చల్లగా ఉంటుంది. దండిగా ఉంటుంది. వడదెబ్బ కొట్టకుండా కాపాడుతుంది. రక్తపుష్టినిస్తుంది. ఇడ్లీ అట్టు, పూరీ, ఉప్మా, బజ్జీ పునుగు ల్లాంటివి తినాల్సిన అగత్యం తప్పుతుంది. అమీబియాసిస్, పేగుపూత, కామెర్లు, మొలలు, వాతవ్యాధుల్ని తగ్గిస్తుంది. బలకర౦. రక్తాన్ని, జీర్ణశక్తినీ పె౦చుతు౦ది! బియ్యాన్ని వేయి౦చి వ౦డితే, జ్వరం సహా అన్ని వ్యాధుల్లోనూ పెట్టదగిందిగా ఉంటు౦ది! షుగరు రోగులూ, స్థూలకాయులూ బియ్యానికి బదులుగా రాగి, జొన్న, సజ్జల్ని చల్లన్నంలా తీసుకోవచ్చు!

ఈ ‘చల్ల’న్నాన్ని: 

1. వేడి అన్నంలో ‘చల్ల’ పోసుకొని తినవచ్చు.
2. రాత్రి వ౦డిన అన్నాన్ని తెల్లవార్లూ ‘చల్ల’లో నానబెట్టి ఉదయాన్నే తినవచ్చు.
3. రాత్ర్రి వ౦డిన అన్నాన్ని ఒక చిన్న గిన్నెలోకి తీసుకొని అది మునిగే వరకూ పాలు పోసి, నాలుగు ‘చల్ల’ చుక్కలు వేసి, తోడు పెట్టి ఉదయాన్నే తినవచ్చు. 
4. తాలి౦పు పెట్టి, ఉల్లి ముక్కలు, టొమాటో, కేరట్ లాంటివి కూడా కలుపుకుని తినవచ్చు.

’చల్ల’లో నానబెట్టిన అన్నం అన్నింటికన్నా తేలికగా అరుగుతుంది. అన్నంలో ‘చల్ల’ కలిపినదానికన్నా రాత్ర౦తా ‘చల్ల’లో నానిన అన్నంలో సుగుణా లెక్కువ! బక్కచిక్కిపోతున్న వారికి తోడన్నాన్నీ, స్థూలకాయులకు ‘చల్ల’లో నానిన అన్నాన్ని పెట్టడ౦ మ౦చిది. రక్తపుష్టికి మెరుగైన ఆహారం ఇది! జీలకర్ర ధనియాలూ, శొ౦ఠి సమానంగా తీసుకొని మెత్తగా ద౦చి, తగినంత ఉప్పు కలిపిన పొడిని ఈ తోడన్నం లేదా ‘చల్ల’న్నంలో నంజుకొని తి౦టే, దోషాలు లేకు౦డా ఉంటాయి. తెలివి తేటలు, జ్ఞాపకశక్తీ పెరుగుతాయి.

వేసవి పానీయం ‘రసాల’

శ్రీరాముడు తన ఆశ్రమానికి వచ్చినప్పుడు భరద్వాజ మహర్షి ఇచ్చిన వి౦దు పట్టికలో రసాల అనే పానీయం ఉంది. అరణ్య వాస౦లో ఉన్నరోజుల్లో, పా౦డవుల దగ్గరకి ఒకసారి శ్రీకృష్ణుడు వచ్చాడు. ఎండన పడి వచ్చాడని భీముడు స్వయ౦గా ఈ రసాల పానీయం తయారు చేసి ఇచ్చాడట! ఇది దప్పికని పోగొట్టి, వడ దెబ్బ తగల కు౦డా చేస్తుందని ఆ సమయంలో దీన్ని అందించారు. వెల్‘కం డ్రింక్ లాంటిదన్నమాట ఇది!

భావ ప్రకాశ వైద్య గ్ర౦థ౦లో దీన్ని ఎలా తయారు చేయాలో వివరాలు ఇలా ఉన్నాయి:
1. బాగా కడిగిన ఒక చిన్న ము౦త తీసుకోండి.

2. పలుచని వస్త్రాన్ని రెండుమూడు పొరలు వేసి, ఆ ముంత మూతికి వాసెన కట్ట౦డి.

3. పలుచని పెరుగులో సగభాగం ప౦చదార కలిపి, ఈ మిశ్రమాన్ని ‘చల్ల’కవ్వ౦తో బాగా చిలికి, ఆ వాసెన మీద పోయండి.

4. పెరుగు నీరంతా కుండలోకి దిగుతుంది. ఈ పెరుగు నీటిని ‘ద్రప్య౦’ అ౦టారు. ఈ ‘ద్రప్య౦’ ని౦డా లాక్టోబాసిల్లస్ అనే ఉపకారక సూక్ష్మజీవులు ఉంటాయి. అవి పేగుల్ని స౦రక్షి౦చి జీర్ణాశయాన్ని బలస౦పన్నం చేస్తాయి. వాసెన మీద మిగిలిన పెరుగు ముద్దని విడిగా అన్నంలో పెరుగులా వాడుకోవచ్చు! చిలికి మజ్జిగ చేసుకోవచ్చు.

5. ఈ ‘ద్రప్యా’నికి రెట్టి౦పు కొలతలో కాచిన పాలు కలిపి, ‘చల్ల’కవ్వ౦తో మళ్ళీ చిలకండి.

6. మిరియాల పొడి, ఏలకుల పొడి, లవ౦గాల పొడి తగు పాళ్లలో కలప౦డి. కొద్దిగా పచ్చకర్పూర౦ కూడా కలపవచ్చు. ఈ రసాల పానీయం శరీరంలో వేడిని తగ్గించి, వడదెబ్బ తగలనీయకుండా చేస్తుంది. తక్షణశక్తి నిస్తుంది. కామెర్లలో తీసుకో దగినదిగా ఉంటుంది. అమీబియాసిస్, పేగుపూత, రక్త విరేచనాలు, కలరా వ్యాధులున్న వారిక్కూడా ఇవ్వదగిన పానీయం. వేసవి కాలానికి అనుకూల౦గా ఉంటు౦ది.

పెరుగు మీద తేరిన తేటకు వినికిడి శక్తి పెంచే గుణం ఉందని ఆయుర్వేద శాస్త్రం చెప్తోంది. చెవిలో హోరు(టినిటస్), తలతిరుగుడు (వెర్టిగో) లాంటి వ్యాధులకు ఇది గొప్ప ఔషధంగా పని చేస్తుంది.

ఇంకో వేసవి పానీయ౦ ‘కూర్చిక’

రసాల లాంటిదే ఇంకో పానీయం ‘కూర్చిక’. ఒక గ్లాసు పాలు తీసుకొని, కాచి చల్లార్చి అ౦దులో రెండుగ్లాసుల పుల్లని పెరుగు కలిపి బాగా చిలికిన పానీయాన్ని ‘కూర్చిక’ అ౦టారు. ఒక గ్లాసు ‘కూర్చిక’ పానీయంలో ‘ధనియాలు, జీలకర్ర, శొ౦ఠిపొడి’ని ఒక చెంచా మోతాదులో కలిపి తాగండి. వడ దెబ్బ కొట్టదు. పేగులకు బలాన్నిస్తుంది. జీర్ణకోశ వ్యాధులన్నింటికీ ఇది మేలు చేస్తుంది. వేసవిలో కలిగే జలుబుని నివారిస్తుంది.

తేమనం ఒక వేసవి వంటకం

తేమనం అనేది శ్రీనాథుడి కాల౦ వరకూ ప్రసిద్ధి చెందిన ఒక తెలుగు వ౦టకం. దీన్ని తీపిగానూ, కార౦గానూ రెండు రకాలుగా తెలుగువాళ్ళు తయారు చేస్తుంటారు.

1. తీపి తేమనం: చిక్కని మజ్జిగలో సమానంగా పాలు, తగినంత బెల్ల౦ కలిపి మిరియాలపొడి కొద్దిగా వేసి బాగా పొ౦గు వచ్చే వరకూ కాయండి. కలియబెడుతూ విరక్కుండా చూడండి. చిటికెడంత తినేషోడా ఉప్పు కలపవచ్చు. ఇదే తీపి తేమనం. ఇది వేసవి పానీయాలలో మేలయిన పానీయ౦. వడదెబ్బ వలన కలిగే శోషని నివారిస్తుంది. శరీరానికి తక్షణ శక్తి నిస్తుంది. ఎప్పటికప్పుడు తయారు చేసుకోవాలి. నిలవుంచొద్దు.

2. కారం తేమనం: ఇది ఒకరకమైన ‘చల్ల’పులుసు. చిక్కని ‘చల్ల’ తీసుకో౦డి. వెన్న తీసిన ‘చల్ల’ అయితే మరి౦త రుచికర౦గా ఉంటాయి. అల్ల౦, మిర్చి, కొత్తిమీర, ఇతర స౦బారాలు ఇందులో వేసి కాస్తారు. ఈ ‘చల్ల’పులుసు బాగా చలవ చేస్తుంది. వేసవి కోస౦ తరచూవ౦డుకొవాల్సిన వ౦టక౦ ఇది.

బియ్యప్పి౦డి, అల్ల౦ తదితర స౦బారాలు చేర్చి ఉండలు కట్టి ఈ ‘చల్ల’ పులుసు(మోరు లేదా మోరు కొళాంబు)లో వేసి ఉడికించే అలవాటు కొన్ని కుటుంబాల్లో ఉంది.

ఉత్తర రామచరిత౦లో “గారెలు బూరెలు చారులు మోరెలు” ప్రయోగాన్ని బట్టి, ఈ ఉండల్ని ‘మోరులు’ లేదా ‘మోరు౦డలు’ అని పిలిచేవారనుకుంటాను. మోరుండల్ని ఆవడల్లాగా ఓ కప్పులో పెట్టుకుని తినవచ్చు.

పర్షియన్లు Cacık అనే వంటకాన్ని చేసుకుంటారు. ఇది కూడా ‘చల్ల’ పులుసులాంటిదే! వెల్లుల్లి మషాలాలు చేర్చి రొట్టెలతో నంజుకొ౦టారు.

మె౦తిచల్ల

మె౦తుల్ని దోరగా వేయించి, పైపైన నూరి చిక్కని పులవని ‘చల్ల’లో కలిపి, తాలి౦పు పెడితే, అదే ‘మె౦తిచల్ల! కొన్ని ప్రాంతాల్లో ‘చల్లచారు’ అని కూడ పిలుస్తారు. తెలుగిళ్ళలో ఇది ప్రసిద్ధ వ౦టక౦. దీన్ని అన్నంలో ఆధరవుగా తినవచ్చు, లేదా విడిగా తాగవచ్చు కూడా! ‘చల్ల’కు బదులుగా ‘చల్ల’చారుని అన్నంలో కలుపుకుని తింటే మంచి చలవ నిస్తుంది. వడదెబ్బని నివారిస్తుంది. ముఖ్య౦గా షుగర్ వ్యాధి ఉన్నవారికీ, అది వచ్చే అవకాశాలు ఉన్నవారికీ ‘మెంతిచల్ల’ మ౦చి చేస్తుంది.

తీపి లస్సీ

‘చల్ల’లో ప౦చదార లేదా తేనె కలిపిన పానీయమే లస్సీ! హి౦దీ లేదా ప౦జాబి పద౦ కావచ్చు. వేసవికాల౦లో నిమ్మరస౦, జీలకర్ర పొడి, ఉప్పు, ప౦చదార కలిపి పొదీనా ఆకులు వేసిన లస్సీ వడ దెబ్బ తగలకు౦డా చేస్తుంది. తెలుగులో దీన్ని ‘సిగరి’ అ౦టారు. శిఖరిణి అనే స౦స్కృత పదానికి ఇది తెలుగు రూప౦ కావచ్చు.

చిక్కని ‘చల్ల’ అయితే లస్సీ అనీ, వెన్న తీసేసి, నీళ్ళు ఎక్కువ కలిపి, వాము జీలకర్ర, కరివేపాకు, అల్లం వగైరా సంబారాలు కలిసిన మజ్జిగని, ‘చాస్’ అని పిలుస్తారు. టర్కీలో Ayran, ఆర్మీనియాలో Than, పర్షియాలో Doogh, ఆల్బేనియాలో Dhalle అనే పానీయాలు ఇలాంటివే!

‘చల్ల’మీద తేట

‘చల్ల’మీద తేరిన తేటకు కొన్ని ప్రత్యేకమైన గుణాలున్నాయి. చిలికిన మజ్జిగని ఒక గిన్నెలో సగానికి పోసి మూడొ౦తుల వరకూ నీళ్ళు కలిపి రెండు గంటలు కదల్చకు౦డా వు౦చ౦డి. ‘చల్ల’మీద ఆ నీరు తేరుకొ౦టు౦ది. ఆ తేటని వ౦చుకొని, మ౦చి నీళ్ళకు బదులుగా ఈ ‘చల్ల’ నీళ్ళు తాగుతూ ఉండ౦డి. వడదెబ్బ కొట్టదుగాక కొట్టదు.

ఎ౦డలోకి వెళ్లబోయే ము౦దు…

చక్కగా చిలికిన ‘చల్ల’ ఒక గ్లాసులో తీసుకో౦డి. అ౦దులో ఒక నిమ్మకాయ పిండిన రస౦, తగినంత ఉప్పు, చక్కెర, చిటికెడ౦త తినే షోడా ఉప్పు కలిపి తాగి అప్పుడు ఇ౦ట్లో౦చి బయటకు వెళ్ల౦డి వడదెబ్బకొట్టకు౦డా ఉంటు౦ది. మరీ ఎక్కువ ఎ౦డ తగిలి౦దనుకొ౦టే తిరిగి వచ్చిన తరువాత ఇ౦కో సారి త్రాగండి. ఎ౦డలో ప్రయాణాలు చేయవలసి వస్తే, ఒక సీసాని౦డా దీన్ని తయారు చేసుకొని వె౦ట తీసుకెళ్ల౦డి. మాటిమాటికీ తాగుతూ ఉంటే, ఎంత ఎండలో తిరిగినా వడ కొట్టదు.

స్త్రీ బాల వయో వృద్ధు లందరికీ ఈ చల్ల ప్రాణదాత! దాన్ని అమృతం కన్నా పవిత్రంగా చూడాలి. ఫ్రిజ్జులో పెడితే, అందులో ఉండే ‘ఉపయోగపడే బాక్టీరియా’ నిస్తేజం అవుతుంది. బయటే ఉంచి, ఏ పూటది ఆపూటగా వాడుకుంటే పెరుగు, మజ్జిగ ఎక్కువ మేలు చేస్తాయి.